Ungt fólk á vinnumarkaði

Hver er vinnutíminn?

Ef þú vinnur við afgreiðslustörf í verslun er dagvinnutímabilið á milli kl. 9:00-18:00 frá mánudegi til föstudags. Virkur vinnutími í verslunum án neysluhléa er 35,83 klst á viku. Séu kaffitímar teknir er vinnutími 38.75 klst. á viku. 

Ef þú vinnur við skrifstofustörf er dagvinnutímabilið á milli kl. 9:00-17:00 alla virka daga. Virkur vinnutími án neysluhléa er 35.50 klst á viku. Séu kaffitímar teknir er vinnutími 36,75 klst. á viku.

Dagvinna má hefjast fyrir klukkan 09:00 að morgni, þó aldrei fyrir klukkan 07:00, hefjist dagvinna fyrr að morgni byrjar eftir/yfirvinna þeim mun fyrr.

Vinnutíminn er skilgreindur á eftirfarandi hátt í verslun:

Hvenær fæ ég útborgað?

Útborgun launa skal fara fram mánaðarlega, eða fyrsta dag eftir að þeim mánuði lýkur sem laun eru greidd fyrir. Beri þann dag upp á frídag skal borga út síðasta virka dag mánaðarins.

Starfsmaður skal fá launaseðil um hver mánaðarmót, þar skal koma fram:

• Sundurliðun á launagreiðslunni; unnir tímar í dagvinnu, eftirvinnu og yfirvinnu
• Hvernig greiðslu orlofs er háttað
• Einnig skal allur frádráttur sundurliðaður s.s. skattur, lífeyrissjóðsgreiðslur og önnur launatengd gjöld 

Það er mikilvægt að þessar upplýsingar komi fram á launaseðlinum þannig að starfsmaðurinn geti borið þær saman við eigin tímaskráningu.

Við mælum eindregið  með að ungt fólk fari yfir launaseðlana sína mánaðarlega.

Launaseðilinn er ekki síður staðfesting á að um launasamband sé að ræða; að skattar og önnur launatengd gjöld séu dregin frá í samræmi við gildandi lög og reglur. 

Hvað fæ ég greitt fyrir stórhátíðarvinnu?

Á hverju ári eru nokkrir dagar (svokallaðir rauðir dagar) sem skiptast í almenna frídaga og stórhátíðardaga.

Starfsfólk á að halda föstum og reglubundnum launum á skilgreindum frí- og stórhátíðardögum. Þessa daga ertu ekki skyldug/ur til að vinna. Samþykki starfsfólk að taka að sér vinnu á þessum dögum skal greiða sérstaklega fyrir þá vinnu, til viðbótar við greiðslu fyrir fastan og reglubundinn vinnutíma.

Tímakaup í stórhátíðarvinnu er 1,375% af mánaðarlaunum m/v 100% starf.

Dæmi: Mánaðarlaun (mv. launataxta 16 ára árið 2024) eru 361.998 kr * 1,375% = 4.977,47 kr./klst. fyrir stórhátíðarvinnu.

Stórhátíðardagar eru eftirfarandi: Nýársdagur, föstudagurinn langi, páskadagur, hvítasunnudagur, 17. júní, frídagur verslunarmanna, jóladagur og eftir kl. 12:00 á aðfangadag og gamlársdag.

Almennir frídagar eru eftirfarandi: Skírdagur, annar í páskum, sumardagurinn fyrsti, 1. maí, uppstigningardagur, annar í hvítasunnu og annar í jólum.

Hvað ef ég veikist?

Um leið og þú hefur starfað í 1 mánuð hjá atvinnurekanda ert þú búin/n/ð að ávinna þér veikindarétt. Það þýðir að þú átt rétt á að fá þá daga sem þú getur ekki sinnt starfi þínu vegna veikinda, greidda frá atvinnurekanda.

Veikindarétturinn er 2 virkir dagar fyrir hvern unnin mánuð og hann safnast upp á milli mánaða. Dæmi: Ef þú hefur starfað í 4 mánuði á þínum vinnustað án þess að veikjast, áttu 8 daga í veikindarétt.

Þú verður þó ávallt að gæta þess að tilkynna veikindi þín til atvinnurekanda með réttum hætti. Nauðsynlegt er að skila inn vottorði ef atvinnurekandi óskar eftir því. 

Ef þú hefur starfað í meira en 1 ár hjá þínum atvinnurekanda áttu rétt á auknum veikindarétti, 2 mánuðum á hverju 12 mánaða tímabili. Eftir 5 ár áttu rétt á 4 mánuðum á hverju 12 mánaða tímabili og eftir 10 ár áttu rétt á 6 mánuðum.

Hvernig virkar uppsagnarfrestur?

Uppsagnarfrestur er ávallt í hlutfalli við það hversu lengi þú hefur starfað hjá atvinnurekanda. Uppsagnarfrestur skal af beggja hálfu vera: 

• 1 vika á fyrstu þremur mánuðum í starfi
• á næstu þremur mánuðum er uppsagnarfrestur 1 mánuður, bundin við mánaðarmót
• eftir sex mánaða starf er uppsagnarfrestur orðinn 3 mánuðir, bundinn við mánaðamót

Uppsagnarfrestur er gagnkvæmur. Það þýðir að bæði þú sem starfsmaður og þinn atvinnurekandi, verðið að virða þennan frest. Allar uppsagnir skulu vera skriflegar.

Segi starfsmaður upp ber honum að vinna uppsagnarfrestinn að fullu, nema samkomulag náist um annað. 

Segi atvinnurekandi starfsmanni upp ber starfsmanni að vinna uppsagnarfrestinn að fullu nema atvinnurekandi afþakki vinnuframlag hans. Í slíkum tilfellum ber atvinnurekanda engu að síður að greiða starfsmanni laun út uppsagnarfrest.

Á ég rétt á fríi?

Já, allir eiga rétt á fríi, eða orlofi eins og talað er um í kjarasamningnum. 

Orlof er ákveðin prósenta sem leggst ofan á laun. Grunnprósentan er 10,17%.

Orlofið er aðallega greitt með tvennum hætti.

• Annars vegar er það dregið af launum mánaðarlega og lagt inn á sérstakan orlofsreikning. Uppsöfnuð innistæða er síðan greidd út í upphafi sumars. Upphæðin kemur í stað launaðra orlofsdaga.
• Hins vegar safnar atvinnurekandi upp orlofinu fyrir starfsmanninn og greiðir það út þegar hann/hún tekur sitt sumarleyfi.

Það er mikilvægt að:

• Óska eftir fríi skriflega og gera það tímanlega, frí er háð samkomulagi og samþykki atvinnurekanda/yfirmanns

Orlof á aldrei að vera innifalið í launum - það greiðist sérstaklega

ATH: Ef þú hefur starfað í 6 mánuði í sama fyrirtæki og náð 22 ára aldri, eða starfað í 6 mánuði hjá sama fyrirtæki eftir framhaldsskólapróf þá áttu rétt á 25 daga orlofsrétti og skulu orlofslaun vera 10,64%. Atvinnurekandi getur óskað eftir staðfestingu á því að þú hafir lokið framhaldsskólaprófi. Til að fá aukinn orlofsrétt, þ.e. hækkun úr 10,17% orlofslaunum í 10,64% verður þú þá að leggja fram þá staðfestingu frá skólanum.

Munnlegt eða skriflegt?

Ráðningu skal ávallt staðfesta með skriflegum hætti. Það er á ábyrgð atvinnurekanda þíns að ganga frá skriflegum ráðningarsamningi við þig eigi síðar en 2 mánuðum eftir að starf hefst. 

Þetta er ekki síst mikilvægt til að staðfesta þau kjör sem um er samið, t.d. vinnutíma, starfssvið og launakjör.

Í flestum tilvikum gera aðilar með sér munnlegt samkomulag í upphafi um þau atriði sem máli skipta. Því miður eru ekki allir, hvorki starfsmenn né atvinnurekendur, sem standa við gefin loforð þegar á reynir. Því er það góð regla í hverju vinnusambandi að staðfesta með skriflegum hætti allt það sem áhrif kann að hafa á sambandið, þar með talið breytingar á starfskjörum og aðrar tilkynningar.

Hvenær er matartími og kaffitími?

Matartími á dagvinnutímabili skal vera 1/2 - 1 klst. á tímabilinu 12:00-14:00. Matartími telst ekki til vinnutíma og er því ólaunaður. Þú þarft að vinna a.m.k. 5 klst. til að eiga rétt á matartíma.

Kaffitíminn er 35 mín. á dag í verslun miðað við fullt starf en 15 mín. á skrifstofu, miðað við fullt starf. Þú átt rétt á kaffitíma í samræmi við starfshlutfall þitt. Kaffitíminn er launaður.

Ef þú vinnur fram á kvöld áttu rétt á kvöldmatartíma á milli kl. 19:00-20:00. Kvöldmatartíminn er launaður og ef þú vinnur hann allan eða hluta af honum, færðu þann hluta á tvöföldum launum. Þú þarft að vinna a.m.k. 4 ½ klst. til að eiga rétt á kvöldmatartíma. 

Um vinnu á laugardögum og sunnudögum?

Þegar unnið er á laugardögum og sunnudögum greiðist aldrei minna en 4 tímar í eftir-/nætur-/yfirvinnu enda þótt unnið sé skemur.

Er hægt að láta mig vinna stanslaust?

Nei, allir eiga rétt á hvíldartíma og um börn og unglinga gilda sérstakakar reglur þar um. Á vef Vinnueftirlitsins eru upplýsingar um vinnutíma ungmenna 13 - 17 ára ásamt víðtækari fræðslu um öryggi og aðbúnað.

Vinnutími ungmenna 13 - 17 ára:

Athugaðu að þú átt alltaf rétt á að hafna þeirri aukavinnu sem þér er boðin - enginn getur krafist þess að þú vinnir meira en það sem upphaflega var samið um.

Hvað á ég að fá greitt fyrir vinnuna?

Þegar þú tekur að þér starf áttu í upphafi að semja við þinn atvinnurekanda um kaup og kjör. Þá er ekki síst mikilvægt að semja um launin. Félag verslunar- og skrifstofufólks Akureyri og nágrenni hefur samið um ákveðna lágmarkstaxta, það þýðir að ekki má borga minna en taxtarnir segja til um.

Á hinn bóginn er sjálfsagt að semja um laun sem eru hærri en lágmarkstaxtarnir. Launin eiga að endurspegla það hversu mikils virði þú ert sem starfskraftur. Það er því allra hagur að standa sig vel í starfi - góð frammistaða getur leytt til launahækkunar og jafnvel líkum á aukavinnu.

Þú getur skoðað launataxta samkvæmt kjarasamningum hér.

Hvað er greitt fyrir eftirvinnu?

Eftirvinna er sá vinnutími sem unninn er utan dagvinnutímabils. Eftirvinna er 40% álag á tímakaup í dagvinnu.

Hvað er greitt fyrir yfirvinnu?

Yfirvinna er sá vinnutími sem unninn er umfram fullt starf á launatímabili. Tímakaup í yfirvinnu er 1,0385% af mánaðarlaunum m/v 100% starf.

Dæmi: Mánaðarlaun (mv. launataxta 16 ára árið 2024) eru 361.998 kr. * 1,0385% = 3.759,35 kr./klst. fyrir yfirvinnu.